فیزیولوژی پوست

پوست بزرگترین اندام حیوانات می باشد که کل مساحت بدن را میپوشاند. از وظایف  پوست می توان به موارد زیر اشاره کرد:

1. محافظت  از دمای بدن در مقابل سرما و گرما

2. محافظت در برابر اشعه ماوراء بنفش و ساير امواج نوراني

3. محفاظت در برابر ميكروارگانيسم ها

4.کمک به کلیه ها در دفع سموم و مواد زائد

5.تامین pH مناسب خون

6.ایجاد حس لامسه

وقتي حيوان زنده است، پوست هم مانند سایر اعضای بدن تمامی وظایف خود را به خوبی انجام میدهد، اما بعد از كشتار فقط از خواص بیوپلیمری آن میتوان بهره مند شد. بخاطر وظايف مختلف پوست در حفظ بدن، اين عضو بسيار مهم ، داراي بافت شناسي بسيار پيچيده اي است. سازنده های کلی پوست خام عبارت اند از آب، پروتئين، چربي ، مواد معدني، نمك هاي معدني و ويتامين ها.

مهمترين اين مواد در حقيقت پروتئين هاي سازنده پوست مي باشند:

پوست پستانداران از سه لایه ی اصلی اپیدرم، درم و هیپودرم تشکیل شده است که با برش مقطعی با آسانی قابل ملاحظه میباشد :

لايه اپيدرم:

اين لايه با مو و يا پشم پوشيده شده است . در پوست هايي كه براي چرم سازي مصرف مي شوند، اين لايه در مراحل موزدائي بطور كلي از پوست جدا مي شود. اما در پوست هاي خز، اين لايه حفظ مي شود. اين لايه از سلول هاي مخاطي و شاخي تشكيل شده است. ضخامت لايه اپيدرم 1 – 2% ضخامت كل پوست را شامل مي شود. لايه اپيدرم در بالاي لايه درم قرار گرفته است . در اين لایه، رگ هاي خوني وجود ندارد.

.

لايه درم يا كوريوم:

اصلي ترین لایه ی تشکیل دهنده پوست مي باشد . الياف در اين لايه بصورت شبكه های ی سه بعدی درهم تنيده شده اند. بدن را در برابر زخم ها، خراش ها و ضربات مكانيكي محافظت مي كند. لايه درم 85 % از ضخامت كل پوست را تشكيل مي دهد . با فراوری و دباغی پروتئین های  این لایه چرم بوجود می آید.   اين لايه از دو زير لايه تشكيل شده است : لايه پاپيلار و لايه رتيكولار. لايه پاپيلار مثل ترموستات عمل كرده و دماي بدن حيوان را تنظيم مي كند. . لايه پاپيلار را لايه رخ هم مي گويند. لايه رخ از شبكه بهم تنيده شده الياف تشكيل شده است كه به صورت منظم در كنار هم قرار گرفته اند. شبكه محكم لايه رخ در برابر صدمات خارجي مقاومت مي كند. غدد چربي و عرق در اين منطقه قرار دارند . در اين ناحيه تراکم رگ و اعصاب هم زياد است . اساس شبكه را الياف پروتئيني تشكيل داده است. الياف کلاژن و الاستین بصورت افقي و عمودي در هم تنیده شده اند. اما تعداد الياف كلاژن نسبت به الياف الاستين خيلي زياد است . درحقيقت سازنده اصلي الياف اين ناحيه الیاف کلاژن میباشد. انعطاف پذيري الياف خيلي زياد نيست ، از اين رو رخ چرم حالت محكم دارد. در قسمت بالائي ناحيه پاپيلاري تعداد الياف الاستين نسبت به كلاژن زيادتر است. الياف الاستين در برابر مواد شيميائي مقاوم تر از الياف كلاژن است . از اين رو لايه انتهائي پاپيلار را لايه محافظت كننده رخ هم مي گويند. زير لايه رخ، ريشه ی مو ديده مي شود. در اين ناحيه همچنين سياهرگ ها و سرخرگ ها هم جاي گرفته اند. اين رگ ها گسترده شده و به نوارهاي بسيار باريك منشعب شده و تمام قسمت ها را پوشش داده اند.

برش مقطعی پوست بز و نحوه تنیده شدن الیاف پروتئینی

لايه هيپودرم يا لش:

آخرين قسمت پوست مي باشد كه به لايه چربي هم مشهور است . اين لايه از طريق بافت هاي ماهيچه اي به لايه درم وصل مي شود.

فضاهاي بين الياف با ماده لنفي چسبناكي پر شده است. در اين طبقه تجمع چربي به راحتي صورت مي گيرد.

پوست خام كه اهميت فوق العاده اي در حيات حيوان زنده دارد ، منبع بزرگي براي انواع پروتئين (مواد ازت دار) و ساير تركيباتي آلي است.

.منابع:

عبادالله يوسف زاده، از کتاب فیزیولوژی پوست و چرم، فصل دوم_ساختمان پوست.

علیرضا سالک مقدم، دستگاه ایمنی پوست، مجله علوم پزشکی رازی، ۱۳۷۸،۶ (۲) ،۱۳۴-۱۳۹

John Sundar and Chellappa Muralidharan, Total salinity elimination during preservation of animal skins: a sustainable approach through benign alternatives, Environmental Science and Pollution Research, 26, pages 32891–32901(2019)