علم چرمسازی یکی از قدیمی ترین دستاوردهای تمدن بشر میباشد که به نوعی با روند تکامل انسان عجین گشته و همواره به عنوان ابزاری برای ارتقائ رفاه بشر ایفای نقش کرده است. به لطف ذات طبیعی چرم، مراحل فرآوری آن هم اکنون نیز از متدهای دباغی نیاکانمان پیروی میکند. پروسه ی چرمسازی متشکل است از پنج مرحله ی اصلی 1. خیساندن 2. مو زدایی و آهک دهی 3. دباغی 4. رنگرزی و روغنکاری 5. فینیشینگ .
- خیساندن:
بعد از کشتار دام، به جهت جلوگیری از فساد آن در کوتاه مدت، رطوبت طبیعی پوست که تقریبا 65% میباشد به طرق مختلفی به 25% کاهیده میشود. به هنگام شروع کردن مراحل دباغی، ضروری است رطوبت پوست خام مجددا به 65% بازگردانده شود تا مواد شیمیایی که در مراحل بعدی استفاده خواهد شد، به آسانی در محیط آبی به درون پوست نفوذ کند. همزمان با عملیات بازگرداندن رطوبت به حالت اولیه، ترکیبات ناخواسته مانند پروتئین های حلال در آب و نمک، خون، بعضی از چربی ها و پهن ها موجود روی پوست نیز به آرامی از بافت آن جدا شده و شسته میشوند.
- مو زدایی و آهک دهی:
یکی از مهم ترین مراحلی که کیفیت چرم را مستقیما تحت تاثیر قرار میدهد، مرحله ی موزدایی و آهک دهی میباشد. در این مرحله در وهله ی اول، مو – پشمِ پوست به طور کلی زدوده میشود تا رخ آن نمایان شود. در قدم بعدی، با استفاده از آهک، بافت پروتئینی پوست به طور یکنواخت قلیایی میشود که هدف از این واکنش آماده کردن پوست برای قابلیت تشکیل پیوند الیاف پروتئینی مانند کلاژن و الاستین با مواد دباغی میباشد. در صورت عدم انجام صحیح و مناسب این مرحله، در پروسس های بعدی بسیاری از مواد دباغی قابلیت تشکیل پیوند با بافت پروتئینی را نخواهد داشت که این نیز باعث افت شدید کیفیت چرم نهایی شده و حتی فساد آن در دراز مدت میشود.
- دباغی:
مسحور کننده ترین یافته ی انسان های اولیه، تبدیل پروتئین فساد پذیر به یک بافت پایدار با طول عمر بالا به لطف جادوی دباغی!
پوست خام دارای بافت کاملا ارگانیک میباشد که میکرو ارگانیسم ها میتوانند در طول زمان کوتاهی به طور کلی آن را تجزیه کرده و به ترکیبات ساده تری تبدیل کنند. به لطف جادوی دباغی، با محفوظ ماندن هویت ارگانیک پوست خام، بافت کاملا پایداری به نام چرم تولید میشود. در این مرحله با استفاده از مواد دباغی مختلفی مانند پلی فنول ها (مواد دباغی بر پایه ی گیاهی)، فلزها (مانند آلومینیوم، کروم)، آلدهیدها(مانند گلوترآلدهید)، روغن ها (روغن ماهی) و مواد سنتتیک، بافت پروتئینی پوست تثبیت میشود و پس از آن امکان تجزیه ی آن توسط میکرو ارگانیسم ها وجود ندارد. هویت فیزیکو شیمیایی چرم نهایی در این مرحله تعریف میشود.
- رنگرزی و روغنکاری:
در این مرحله هم ویژگی های ارگانولپتیک و بصری چرم تشکیل شده و هم اقدامات لازم برای خشک کردن چرم صورت میگیرد. ابتدا نسبت به نیازهای مشتری رنگرزی انجام میشود. سپس، از آنجاییکه الیاف پروتئینی موجود در بافت چرم در صورت عدم روغنکاری، بعد از خشک کردن و کاهیدن رطوبت آن به 10%، بسیار سفت ویا به حالت شکننده درمیآیند و باید توسط روغن های مخصوص چرمسازی به صورت صحیح و مناسب روغنکاری شوند. در همین اثنا، نسبت به روغن های انتخاب شده، میزان نرمیت و الاستیسیته ی چرم تعیین میشود.
- فینیشینگ:
بعد از اتمام مرحله ی رنگرزی و روغنکاری، چرم ها خشک میشوند که به این حالت چرم، کراست گفته میشود. از آنجایی که رخ چرم در این مقطع در مقابل عوامل محیطی مانند آب، نور، گردوخاک و … بسیار آسیب پذیر است، میبایستی توسط پلیمر ها و واکس های مخصوصی که توانایی تشکیل فیلم بر روی سطح چرم دارند پوشش داده شوند. از طرفی با استفاده از رنگ دانه ها شید رنگی مورد نظر نیز به طور دقیق تنظیم میشود. لازم به ذکر است که نسبت به وضعیت رخ چرم و نیازهای مشتری، انواع و اقسام خلاقیت ها مانند طرح های کروکودیل، لمینت های براق، رنگ های متالیک و… در این مرحله قابل اجرا میباشند.
منابع:
Tanning Chemistry: The Science of Leather, Anthony D. Covington
Conservation of Leather and Related Materials, Marion Kite
Fundamentals of Leather Manufacturing, Eckhart Heidemann